Wat is Ayurveda precies? Wat zijn de dosha’s, wat betekent agni en wat houdt Ayurvedisch eten in? In dit artikel leg ik het je zo helder mogelijk uit.
Wat is Ayurveda?
Ayurveda is een eeuwenoude Indiase gezondheidsleer, erkend door de Wereldgezondheidsorganisatie.
Ayurveda gaat ervan uit dat iedereen anders is, dus wat goed is voor jou, is niet per se goed voor een ander.
Daarvoor kijk je naar je dosha’s (je unieke combinatie van de drie energieën vata, pitta en kapha) om te begrijpen wat jij nodig hebt om je goed te voelen.
Centraal staan de mind en de darmen, maar ook huidverzorging, massage, beweging (yoga) en spirituele ontwikkeling zijn belangrijk voor een optimale gezondheid.
Wat is de betekenis van Ayurveda?
In het Sanskriet, de klassieke taal van India, betekent Ayurveda letterlijk ‘kennis van het leven’, waarbij ayuh ‘leven’ betekent en veda ‘kennis’.
De oorsprong van Ayurveda ligt, net als yoga en het boeddhisme, in India.
In mijn boek Uit de blubber vertel ik hoe ik mijn prikkelbare darmsyndroom en paniekstoornis tot rust heb gebracht met yoga en Ayurveda. Inclusief 22 Ayurvedische recepten, begeleide meditaties en meer.
Wat zijn de 3 verschillende dosha’s?
Je lichaam heeft volgens Ayurveda een constitutie die is samengesteld uit drie constitutie-types. Deze worden de dosha’s genoemd.
Elk mens heeft alle drie de dosha’s in zich, alleen verschilt de samenstelling per individu. In een gezond lichaam zijn ze in balans, maar bij chronische stress of andere factoren kunnen ze uit balans raken.
1. Vata (het hert)
Vata is gerelateerd aan transport (bewegingen, bloedsomloop, hartslag, ademhaling en zenuwstelsel) en het element lucht.
Eigenschappen vata
Als jij veel vata in je hebt, heb je net als een rank hert een smal postuur, lange benen en je komt niet makkelijk aan. Je beweegt snel, doet dingen vaak gehaast, bent gevoelig voor lawaai en houdt niet van kou.
Daarnaast heb je als vata veel ideeën (maar je vergeet die ook snel) en ben je fantasierijk, maar je kunt ook te veel nadenken waardoor je snel angstig of depressief wordt.
Vata uit balans
Bij een vata die uit balans is, horen tekenen van nervositeit, angst, zorgen, slaapstoornissen, een droge huid, verstoppingen en koude handen of voeten.
Omdat je veel ‘lucht’ in je hebt zitten, kan droog voedsel dat tot veel gas leidt, vata verergeren.
Ayurvedische voeding voor vata
Als je vata in balans wilt brengen, dan raadt Ayurveda aan om warme, vochtige en vettige voeding te eten. Hieronder vallen gekookte granen, avocado, gekruide melk, gestoofd fruit en geweekte of gekookte noten.
2. Pitta (de tijger)
Pitta wordt gerelateerd aan transformatie (de stofwisseling, de opname van voedingsstoffen, de regeling van de lichaamstemperatuur, de gezichtsscherpte en het verstand).
Eigenschappen pitta
Is bij jou pitta erg dominant, dan betekent het dat je veel vuur in je hebt. Hierdoor heb je zo’n snelle spijsvertering dat je om de twee uur honger hebt. Omdat je graag veel en snel eet, kun je regelmatig maagklachten hebben.
Daarnaast heb je een gemiddelde tot atletische lichaamsbouw, je spieren tonen snel en je zet zowel vet als koolhydraten om in energie. Pitta’s zijn verder goede sprekers, ambitieus en nemen vrij makkelijk beslissingen.
Pitta uit balans
Eet je regelmatig dingen die pitta verhogen (zoals pittig voedsel) of sta je onder stress? Dan kan je vuur te hoog oplaaien, raken je darmen overstuur en voel je je snel geïrriteerd.
Je kunt neigen naar perfectionisme, jaloezie, woede-uitvallen, huiduitslag en ontstekingen.
Ayurvedische voeding voor pitta
Om pitta in balans te brengen, kun je zoete, verkoelende voeding eten. Hieronder vallen kokosnoot, zoete aardappel, mango, basmatirijst, haver en kalmerende kruiden (waaronder kamille, koriander en munt).
3. Kapha (de olifant)
Kapha representeert structuur en cohesie (de gewrichten, weefsel en het skelet).
Eigenschappen kapha
Heb jij een dominante kapha? Dan is bij jou het element aarde en water het sterkst. Je hebt een breed postuur en een langzame stofwisseling, wat betekent dat je snel aankomt.
Eigenschappen die bij kapha horen zijn ‘zwaar’, ‘stabiel’ en ‘langzaam’. Dit kunnen positieve kwaliteiten zijn. Je raakt namelijk niet zo snel overstuur en bent kalmer en vreedzamer dan de andere twee types.
Kapha uit balans
Bij een te dominante kapha horen tekenen van overgewicht, sufheid, depressie, misselijkheid, slijm en verkoudheid.
Ayurvedische voeding voor kapha
Als je kapha in balans wilt brengen, kun je voeding eten die minder vet is, zoals gekookte groenten en granen. Gember, stimulerende kruiden en zure vruchten kunnen ook goed werken.
Wat doet een Ayurvedische arts?
Een Ayurvedisch behandelaar naar de mens als geheel. Je hebt een fysiek, emotioneel en een spiritueel lichaam. Deze beïnvloeden elkaar continu.
Als je ziek bent, betekent het dat ergens in je lijf een ongemak zit. Ayurveda is erop gericht om het lichaam zoveel mogelijk op natuurlijke manier te helpen genezen door deze ongemakken weg te nemen.
Daarbij gaat Ayurveda uit van het nemen van je eigen verantwoordelijkheid. Een Ayurvedisch arts ziet zichzelf daarom meer als begeleider van zijn cliënt. Cliënten worden ook geen patiënten genoemd, want dat veronderstelt afhankelijkheid.
Wat houdt Ayurvedisch eten in?
Ayurveda is niet veganistisch, vegetarisch, keto, Paleo, glutenvrij of wat dan ook de nieuwste trend in het land der foodies is. Wel adviseert Ayurveda om rustig aan te doen met vlees; het is moeilijk te verteren.
Ayurveda is meer een manier van eten die past bij jouw dosha, de seizoenen en je spijsvertering. Enkele basisprincipes zijn:
- Eten volgens je dosha.
- Verse en pure ingrediënten. Bewerkte producten en kunstmatige toevoegingen kunnen je spijsvertering verstoren.
- Goede spijsvertering staat centraal. Kruiden zoals gember, kurkuma en komijn helpen om je eten goed te verteren.
- Warme en voedzame maaltijden. Koude en rauwe voeding kan je spijsvertering verzwakken, vooral bij vata-types.
- Eten met aandacht. Rustig eten, goed kauwen en niet te veel combinaties door elkaar helpen om je eten beter op te nemen.
Balans tussen lichaam, geest, ziel en natuur
Gezondheid in Ayurveda houdt in dat je in balans bent. Het is niet alleen de afwezigheid van ziekte: het gaat om het vinden van een evenwicht tussen lichaam, geest, ziel (bewustzijn) en natuur, zodat je uiteindelijk moksha (vrijheid) bereikt.
Deze vrijheid houdt zowel de bevrijding van ziekte in als bevrijding van gehechtheid – eigenlijk alles wat lijden en pijn veroorzaakt.
In Ayurveda is deze balans afhankelijk van één belangrijk gegeven: je stofwisseling, ofwel agni.
Wat houdt agni in?
Agni staat synoniem voor vuur en heeft niet alleen betrekking op je spijsverteringskracht, je verbranding en je levensvuur, maar ook op de vertering van emoties.
Is je agni in balans? Dan maakt het niet uit wat je eet; je lijf dealt er wel mee. Is je spijsvertering verstoord? Dan kun je ziek worden.
Aan je stoelgang kun je zien of je spijsvertering verstoord is of niet.
Dosha-gerelateerde spijsverteringsproblemen
Een gezonde ontlasting is zacht, goed gevormd, gemakkelijk uit te scheiden, niet te plakkerig en heeft een milde geur.
Als je stoelgang afwijkt, kan dat een teken zijn dat je dosha’s uit balans zijn.
Hier zijn veelvoorkomende ontlastingsproblemen volgens Ayurveda:
- Vata-disbalans (droog en onregelmatig)
- Harde, droge of keutelige ontlasting
- Verstopping (obstipatie)
- Winderigheid en een opgeblazen gevoel
- Vaak gepaard met angst, stress of een onregelmatig eetpatroon
- Pitta-disbalans (zuur en heet)
- Zachte, losse of branderige ontlasting
- Geelachtige of scherpe geur
- Diarree of vaak naar de wc moeten
- Kan gepaard gaan met een gevoel van irritatie of hitte in het lichaam
- Kapha-disbalans (zwaar en traag)
- Plakkerige, trage en moeilijk uit te scheiden ontlasting
- Zware, bleke of slijmerige ontlasting
- Gevoel van loomheid of traagheid
- Vaak veroorzaakt door te veel zwaar, vettig of koud voedsel
Chronische stress en de spijsvertering
Chronische stress is een grote factor in het creëren van een disbalans. Je lichaam staat te vaak in de overlevingsmodus (sympathisch zenuwstelsel), waardoor je spijsvertering vertraagt.
Hierdoor hopen afvalstoffen zich op, die in Ayurveda ama worden genoemd. Ama betekent ‘onrijp’ of ‘onverteerd’.
Symptomen die aangeven dat er te veel ama in het lichaam zit, zijn onder andere:
- pijnlijke gewrichten
- chronische constipatie en/of diarree
- borrelende darmen
- lusteloosheid en prikkelbaarheid
- maagzuur
- verlies van eetlust
- overgewicht of ondergewicht
- prikkelbare darmen
- ontstekingen aan de dikke darm
- depressie of angststoornis
Stress verminderen met yoga
Door yoga te doen of te mediteren, kun je stress verminderen en je spijsvertering verbeteren.
Dat komt omdat (rustgevende) yoga en meditatie je parasympathische zenuwstelsel activeren. Hierdoor daalt je hartslag, ontspannen je spieren en neemt stress af, en kan je spijsvertering lekker zijn ding doen.
Daarnaast masseren bepaalde yogahoudingen (zoals twists en vooroverbuigingen) je buik en stimuleren ze de doorbloeding van je darmen.
Meditatie om stress te verminderen
Probeer onderstaande meditatie om stress te verminderen:
Verder lezen
- Zo kun je binnen 5 minuten in slaap vallen (+ meditatie)
- Natuurlijk ouder worden en je rimpels accepteren, hoe dan?
- Voedselcombinaties Ayurveda: zo behoud je focus
- Eten volgens Ayurveda: 5 tips voor goede poep
Jessica is gecertificeerd (CYT-300) yogadocent, blogger en schrijver, gespecialiseerd in holistische gezondheid en Ayurveda. Ze heeft een liefde voor reizen, dansen op golven en een kat genaamd Bas.